آسیب شناسی مدل حرکتی هیئت های مذهبی
سه شنبه, ۱۸ شهریور ۱۳۹۳، ۱۰:۱۸ ق.ظ
مقدمه: ماه مبارک رمضان از فرصت های مغتنمی است که هیئات مذهبی میتوانند بنا به رسالت خود نسبت به تبلیغ شعائر دینی اهتمام داشته باشند. به همین خاطر تصمیم گرفتیم در باره ساختار شکل گیری و نحوه فعالیت هیئت های مذهبی گفتگوی کوتاهی داشته باشیم با حجت الاسلام والمسلمین سعید مهدوی که از روحانیون پرتلاش و آشنا به مسائل جوانان شهر رشت هستند. ضمن تشکر از وقتی که به ما دادند توجه شما را به این گفتگو جلب می کنم.
مقدمه: ماه مبارک رمضان از فرصت های مغتنمی است که هیئات مذهبی میتوانند بنا به رسالت خود نسبت به تبلیغ شعائر دینی اهتمام داشته باشند. به همین خاطر تصمیم گرفتیم در باره ساختار شکل گیری و نحوه فعالیت هیئت های مذهبی گفتگوی کوتاهی داشته باشیم با حجت الاسلام والمسلمین سعید مهدوی که از روحانیون پرتلاش و آشنا به مسائل جوانان شهر رشت هستند. ضمن تشکر از وقتی که به ما دادند توجه شما را به این گفتگو جلب می کنم.
در سال های اخیر به چه دلیلی هیئت های مذهبی بیشتر در خارج از مساجد شکل گرفته اند؟ همانطوری که در سوال شما هست امروزه واقعیت تلخی وجود دارد و آن اینکه بسیاری از هیئت هایی که به صورت هفتگی در تمام سال فعال هستند عمدتاً خارج از مساجد شکل گرفته و تکوین یافته اند. البته ما دو نوع هیئت داریم. یک نوع هیئت های سنتی به حسب سنت و آداب و رسوم دیرینه در ایام دهه ی اول ماه محرم یا اربعین شکل می گیرند که فقط سالی یکبار ظهور و بروز دارد. طبیعتاً اینها از مساجد حرکت می کنند نه اینکه در مساجد جان بگیرند و رونق داشته باشند. یعنی علم و کتل و وسایل شان در طول سال در مسجد به رسم امانت می ماند و دل ها و جان ها یشان بیرون مسجد می ماند تا عاشورای سال بعد. اما یک سری از هیئت های دیگر هستند که بعد از جنگ برای جبران خلا معنوی تشکیل شدند . بچه هایی که از جنگ برگشتند و با این واقعیت مواجه شدند که فضایی پیش بینی نشده تا آن دسته از بچه هایی که به دنبال دعا و معنویت هستند از آن بهره مند شوند. فلذا این هیئت ها به صورت هفتگی و خانوادگی و عمدتاً بیرون از مساجد! شکل گرفت. متاسفانه علت شکل گیری این هیئت ها دربیرون از مساجد به واسطه ضعف در داشتن یک زمام و نظام دینی در استان و فقدان یک زعامت قوی دینی در استان است که بسیاری از شعائر مذهبی نه اینکه مورد تکریم قرار نمی گیرد بلکه ناخودآگاه توهین و تحقیر هم می شود. شعائر مذهبی و الهی یعنی هر چیزی که بتواند رنگ و بوی مذهبی و الهی داشته باشد و بتواند علم و نشانه ای باشد برای دین خدا و برای آرمان های دینی، منجمله برگزاری مراسم دعا، برگزاری مجالس سوگواری و عزاداری، توسل به اهل بیت(ع)، و همچنین نماز جماعت و خیلی از آداب و رسوم و مناسک مذهبی دیگر که در استان ما آنطور که انتظار می رود و اقبال مردمی هم دارد در سال های اخیر مدیریت نشده است.
پس یکی از دلایلی که هیئت ها در بیرون از مساجد شکل گرفتند جدی نگرفتن مدیریت مساجد بود؟ بله. وقتی زمینه را برای خیلی از افراد و جوان های بعد از جنگ آماده نکردند ترجیحاً مساجد آرام آرام ترک شد و هیئت های مذهبی توسط عده ای بعنوان توسل در خانه ها شکل گرفت. این آسیب به این خاطر بوجود آمد که به واقع در مساجد یک متولی متمرکز وجود نداشت. البته خیلی از دستگاه ها و نهادها داعیه ی اداره مساجد را دارند ولی واقعیت چیز دیگری است. یعنی ما یک مرکزی که اداره بکند ائمه جماعات ما را هم از لحاظ معنوی و هم از لحاظ پشتیبانی های مالی نداریم. به همین خاطر هر مسجدی نسبتاً یک خودمختاری دارد و در اکثر مساجد اختلافاتی وجود دارد. اختلاف امام جماعت و هیئت امنا، امام جماعت با پایگاه، پایگاه با خادم مسجد و این اختلافات در بعضی از مساجد سالیان سال است که ریشه دوانده است. فلذا می بینیم که یک نوع ولنگاری انجام مراسم مذهبی بر اساس سلائق مختلف بدون اداره، بدون تدبیر و بدون هدایت از یک مرکز مطمئن قابل اطمینان در سطح جامعه شکل می گیرد.
در هر صورت هیئت های مذهبی چگونه توانستند خلأهای معنوی و فرهنگی جامعه را پرکنند؟ البته وقتی فضای مسجد و زمینه و بستر مسجد برای توسل و ایجاد هیئت ها خصوصاً برای جوانان فراهم نبود و اینها در بیرون از مساجد شکل گرفتند به مرور زمان بخاطر نداشتن یک ساختار ثابت و یک روحانی، دچار آفات و آسیب های جدی می شوند مثل مرید و مراد بازی، رقابت بین هیئتی و امثال اینها . واقع مطلب یکی از نگرانی های حقیر این است که خیلی از این هیئت ها در وضعیت کنونی به جای پرورش نیروهای متناسب با تراز جمهوری اسلامی جز یک مجمع های خانقاه گونه کارکرد دیگری ندارند. چه بسا این جمله بنده مورد اعتراض دوستان هیئتی واقع شود ولی باید با دقت و دلسوزی و از باب “المومن مرآت المومن” این آسیب ها را پیدا کرد و یادآور شد چون در آینه که نمی توانیم فقط حسن های همدیگر را ببینیم کما اینکه فقط بدی های هم را هم نمی توانیم ببینیم.
در اینجا باید یک قضیه ی دیگری را هم بیان کنیم و آن اینکه در فضای تبلیغی شهرمان بعد از جنگ، مدل خاصی از دینداری و معنویت گرایی از سوی خواص جامعه ارائه شد که این شیوه و مدل ، با آن مدل و شکل انقلابی حضرت روح الله و انقلاب اسلامی سازگاری زیادی نداشت. ما به صورت غیر مستقیم شاهد هیئت هایی شدیم با سبک و شیوه ی خاص معنویت گرا که بیشتر به شیوه صوفی گرایانه تمایل و شباهت داشت.
وجود دولت هایی مثل کارگزاران و فضای تساهل و تسامح آن و سرخوردگی فرزندان انقلابی حضرت روح الله در بخشی از فضاهای سیاسی کشور در کنار بی توجهی مسئولین فرهنگی دهه های گذشته که در ارائه ی الگوی مناسب به مذهبیون پا به رکابِ اهل هجرت و جهاد و انقلابی غفلت کردند، الگوهای بچه هیئتی های ما را از شهید نواب و شهید شیخ فضل الله نوری و شهید چمران و شهید دیالمه ها به سمت دیگری برد. در کنار آن، وفور کتاب اهل کرامت که حتی بخشی از چهره های موجه انقلابی را مورد سوء استفاده قرار داد، مجموعه ی اینها یک الگوی انزوا طلب و عافیت طلب ایجاد کرد که فقط خوب می تواند گریه کند و خوب سینه بزند و فقط تنظیم ساعات نمازش را پیگیری کند و قاعده امر به معروف و ماهیتش برای او مجهول ماند.
بخشی از خواص و بزگواران روحانی هم در ارائه این مدل بی تاثیر نبودند. ما منابری را شاهد بودیم که به جای معرفی ابوذرهای پیامبر، مصعب بن عمیر پیامبر، سعیدبن جبیر و عمار علی(ع) و امثال این بزرگان و به جای معرفی نمونه های شهادت و رشادت و مجاهدت به این سمت رفتند که عمدتاً افرادی را معرفی کنند که صاحب کرامت و دارای یک معنویت بدون رشادت و مجاهدت در عرصه اجتماعی باشند. اینها آسیب هایی هستند که باید خواص متدین شهر ما با شهامت اینها را شناسایی کنند و یادآور شوند و این سبک و این مشی انشاء ا… به مرور تغییر پیدا کند. با وصف بر همه اینها، چه توصیه ای دارید برای اینکه تشکل های مذهبی بتوانند از ماه هایی مثل ماه مبارک رمضان برای تبلیغ شعائر دینی استفاده کنند ؟ واقع مطلب اگر بخواهیم یک کار تاثیرگذار بکنیم اول باید زعامت دینی در استان سر و سامان بگیرد. یعنی وقتی ما به بچه ها توصیه داشته باشیم ولی آن بستر، حرکت خودش را آغاز نکند و وظیفه جدی خودش را باز نیابد به نظر می رسد یک تعارف و توصیه بدون ضمانت است. زعامت دینی در استان باید سیستم خودش را عوض کند. همانطور که در سوال قبل گفتم سیستم تبلیغی و سیستم هدایت مذهبیون که تا الان در استان داشتیم واقعاً متناسب با انقلاب حضرت امام نیست. این شکل شاید در دوره صفویه جواب می داد که شاه کار خودش را می کرد و بعضی از عرفا در خانقاه ها می توانستند کار خودشان را بکنند و گاه اوقات یک ارتباطی وجود داشت.
من الان یک نگرانی از سکولار مذهبی ها دارم یعنی مذهبی هایی که خودشان خبر ندارند که مشی و رفتارشان و گفتارشان سکولارگونه است. به این معنا که دین در حوزه معاشرت خانوادگی شان، در حوزه زندگی شان و در حوزه کسب و کارشان نیست و هر هفته به این خوشند که می نشینند و توسل به اهل بیت(ع) می کنند و اهل گریه هستند و اهل انجام مناسک هستند. این یک نوع سکولاری است که داعیه سکولاریسم ندارد اما عملاً اینگونه شده است. حتی گاهی اوقات برخی از آداب و مناسک فقه دینی در معاشرت خانوادگی این بچه ها رعایت نمی شود. خوب مقصر اصلی کجاست؟
من معتقدم که خواص مذهبی و روحانیون موثر و کسانی که در جایگاه زعامت دینی هستند چه بخواهند و چه نخواهند محل رجوع هستند چه رسمی و چه غیر رسمی! اینها اولاً باید سبک تبلیغشان را و سبک الگودهی وسبک مدیریت دینی خودشان را عوض کنند. زعمای مورد اعتماد و مراجعه مردم فراموش نکنند که اگر به برکت جمهوری اسلامی یک پست رسمی گرفته اند این نظام جمهوری اسلامی به واسطه این قوت گرفت که حضرت امام مردمی عمل می کرد. آقا اگر دارند همه بحران های جهانی را مدیریت می کنند به خاطر این است که واقعاً مردمی عمل می کنند و به مردم اهتمام دارند.
بیست سال است که نفهمیدیم با تهاجم مرموزانه فرهنگی، شخصیت هایی را به عنوان الگو برای جوانان حزب اللهی ما- نه جوانان غیر حزب اللهی! – مطرح کردند که فقط می تواند برود در کوه خضر و هفت سال بیتوته کند و بعد می تواند با آب دهانش شفا بدهد. این جوان مذهبی دیگر نمی تواند از نواب بفهمد که در سن نوزده سالگی می تواند یک راهپیمایی راه بیاندازد علیه رضا قلدر پهلوی! این جوان نمی تواند و دیگر آن کشش را ندارد.
پس اول توصیه من این است که این سیستم تغییر پیدا کند. سیستمی که بچه های ما عمده دغدغه شان این نباشد که جلسه آنها باحال باشد و روی باند و صوت مداح آنقدر فکر کنند که برای محتوا و گوش دادن به منبر فکر نکنند. منبری ما هم آنقدر که در فکر است چطور به گریه بیاورد و جلسه به حال بیاید در فکر آن باشد که برای تحریک عزم انقلابی و اراده مجاهدانه دینی و بالا بردن افق و آرزوهای بچه های معنویت گرا حزب اللهی تلاش و پیگیری کند!
الان غصه ها و دغدغه ها و آرزوهای این بچه ها از چارچوب یک هیئت بیرون نمی رود، در حالی که بچه انقلابی آخر الزمانی در این دوره باید افق دیدش این باشد که من امروز در رشت مثلاً در جنبش بیداری مصر چه تأثیری داشته باشم. من می خواهم بگویم کدام یک از هیئت های ما به نام مظلومین بحرین یک مجلس توسل قشنگ گرفته است؟ گرچه هیئت های ما در انجام نوع مراسم و نوعی مداحی ها دچار آسیب است و این را بسیاری از بزرگان به حق به نقد کشیده اند اما من الان این آسیب شناسی را در مدل حرکتی هیئت های مذهبی لازم و ضروری می بینم که آیا نوع ماهیتی را که هیئت های مذهبی گرفته اند متناسب با انقلاب اسلامی هست که به پشتوانه خون شهدا و صلحا و بزرگان ایجاد شده است؟
حجت الاسلام والمسلمین مهدوی
مصاحبه با هفته نامه سردار جنگل
پس یکی از دلایلی که هیئت ها در بیرون از مساجد شکل گرفتند جدی نگرفتن مدیریت مساجد بود؟ بله. وقتی زمینه را برای خیلی از افراد و جوان های بعد از جنگ آماده نکردند ترجیحاً مساجد آرام آرام ترک شد و هیئت های مذهبی توسط عده ای بعنوان توسل در خانه ها شکل گرفت. این آسیب به این خاطر بوجود آمد که به واقع در مساجد یک متولی متمرکز وجود نداشت. البته خیلی از دستگاه ها و نهادها داعیه ی اداره مساجد را دارند ولی واقعیت چیز دیگری است. یعنی ما یک مرکزی که اداره بکند ائمه جماعات ما را هم از لحاظ معنوی و هم از لحاظ پشتیبانی های مالی نداریم. به همین خاطر هر مسجدی نسبتاً یک خودمختاری دارد و در اکثر مساجد اختلافاتی وجود دارد. اختلاف امام جماعت و هیئت امنا، امام جماعت با پایگاه، پایگاه با خادم مسجد و این اختلافات در بعضی از مساجد سالیان سال است که ریشه دوانده است. فلذا می بینیم که یک نوع ولنگاری انجام مراسم مذهبی بر اساس سلائق مختلف بدون اداره، بدون تدبیر و بدون هدایت از یک مرکز مطمئن قابل اطمینان در سطح جامعه شکل می گیرد.
در هر صورت هیئت های مذهبی چگونه توانستند خلأهای معنوی و فرهنگی جامعه را پرکنند؟ البته وقتی فضای مسجد و زمینه و بستر مسجد برای توسل و ایجاد هیئت ها خصوصاً برای جوانان فراهم نبود و اینها در بیرون از مساجد شکل گرفتند به مرور زمان بخاطر نداشتن یک ساختار ثابت و یک روحانی، دچار آفات و آسیب های جدی می شوند مثل مرید و مراد بازی، رقابت بین هیئتی و امثال اینها . واقع مطلب یکی از نگرانی های حقیر این است که خیلی از این هیئت ها در وضعیت کنونی به جای پرورش نیروهای متناسب با تراز جمهوری اسلامی جز یک مجمع های خانقاه گونه کارکرد دیگری ندارند. چه بسا این جمله بنده مورد اعتراض دوستان هیئتی واقع شود ولی باید با دقت و دلسوزی و از باب “المومن مرآت المومن” این آسیب ها را پیدا کرد و یادآور شد چون در آینه که نمی توانیم فقط حسن های همدیگر را ببینیم کما اینکه فقط بدی های هم را هم نمی توانیم ببینیم.
در اینجا باید یک قضیه ی دیگری را هم بیان کنیم و آن اینکه در فضای تبلیغی شهرمان بعد از جنگ، مدل خاصی از دینداری و معنویت گرایی از سوی خواص جامعه ارائه شد که این شیوه و مدل ، با آن مدل و شکل انقلابی حضرت روح الله و انقلاب اسلامی سازگاری زیادی نداشت. ما به صورت غیر مستقیم شاهد هیئت هایی شدیم با سبک و شیوه ی خاص معنویت گرا که بیشتر به شیوه صوفی گرایانه تمایل و شباهت داشت.
وجود دولت هایی مثل کارگزاران و فضای تساهل و تسامح آن و سرخوردگی فرزندان انقلابی حضرت روح الله در بخشی از فضاهای سیاسی کشور در کنار بی توجهی مسئولین فرهنگی دهه های گذشته که در ارائه ی الگوی مناسب به مذهبیون پا به رکابِ اهل هجرت و جهاد و انقلابی غفلت کردند، الگوهای بچه هیئتی های ما را از شهید نواب و شهید شیخ فضل الله نوری و شهید چمران و شهید دیالمه ها به سمت دیگری برد. در کنار آن، وفور کتاب اهل کرامت که حتی بخشی از چهره های موجه انقلابی را مورد سوء استفاده قرار داد، مجموعه ی اینها یک الگوی انزوا طلب و عافیت طلب ایجاد کرد که فقط خوب می تواند گریه کند و خوب سینه بزند و فقط تنظیم ساعات نمازش را پیگیری کند و قاعده امر به معروف و ماهیتش برای او مجهول ماند.
بخشی از خواص و بزگواران روحانی هم در ارائه این مدل بی تاثیر نبودند. ما منابری را شاهد بودیم که به جای معرفی ابوذرهای پیامبر، مصعب بن عمیر پیامبر، سعیدبن جبیر و عمار علی(ع) و امثال این بزرگان و به جای معرفی نمونه های شهادت و رشادت و مجاهدت به این سمت رفتند که عمدتاً افرادی را معرفی کنند که صاحب کرامت و دارای یک معنویت بدون رشادت و مجاهدت در عرصه اجتماعی باشند. اینها آسیب هایی هستند که باید خواص متدین شهر ما با شهامت اینها را شناسایی کنند و یادآور شوند و این سبک و این مشی انشاء ا… به مرور تغییر پیدا کند. با وصف بر همه اینها، چه توصیه ای دارید برای اینکه تشکل های مذهبی بتوانند از ماه هایی مثل ماه مبارک رمضان برای تبلیغ شعائر دینی استفاده کنند ؟ واقع مطلب اگر بخواهیم یک کار تاثیرگذار بکنیم اول باید زعامت دینی در استان سر و سامان بگیرد. یعنی وقتی ما به بچه ها توصیه داشته باشیم ولی آن بستر، حرکت خودش را آغاز نکند و وظیفه جدی خودش را باز نیابد به نظر می رسد یک تعارف و توصیه بدون ضمانت است. زعامت دینی در استان باید سیستم خودش را عوض کند. همانطور که در سوال قبل گفتم سیستم تبلیغی و سیستم هدایت مذهبیون که تا الان در استان داشتیم واقعاً متناسب با انقلاب حضرت امام نیست. این شکل شاید در دوره صفویه جواب می داد که شاه کار خودش را می کرد و بعضی از عرفا در خانقاه ها می توانستند کار خودشان را بکنند و گاه اوقات یک ارتباطی وجود داشت.
من الان یک نگرانی از سکولار مذهبی ها دارم یعنی مذهبی هایی که خودشان خبر ندارند که مشی و رفتارشان و گفتارشان سکولارگونه است. به این معنا که دین در حوزه معاشرت خانوادگی شان، در حوزه زندگی شان و در حوزه کسب و کارشان نیست و هر هفته به این خوشند که می نشینند و توسل به اهل بیت(ع) می کنند و اهل گریه هستند و اهل انجام مناسک هستند. این یک نوع سکولاری است که داعیه سکولاریسم ندارد اما عملاً اینگونه شده است. حتی گاهی اوقات برخی از آداب و مناسک فقه دینی در معاشرت خانوادگی این بچه ها رعایت نمی شود. خوب مقصر اصلی کجاست؟
من معتقدم که خواص مذهبی و روحانیون موثر و کسانی که در جایگاه زعامت دینی هستند چه بخواهند و چه نخواهند محل رجوع هستند چه رسمی و چه غیر رسمی! اینها اولاً باید سبک تبلیغشان را و سبک الگودهی وسبک مدیریت دینی خودشان را عوض کنند. زعمای مورد اعتماد و مراجعه مردم فراموش نکنند که اگر به برکت جمهوری اسلامی یک پست رسمی گرفته اند این نظام جمهوری اسلامی به واسطه این قوت گرفت که حضرت امام مردمی عمل می کرد. آقا اگر دارند همه بحران های جهانی را مدیریت می کنند به خاطر این است که واقعاً مردمی عمل می کنند و به مردم اهتمام دارند.
بیست سال است که نفهمیدیم با تهاجم مرموزانه فرهنگی، شخصیت هایی را به عنوان الگو برای جوانان حزب اللهی ما- نه جوانان غیر حزب اللهی! – مطرح کردند که فقط می تواند برود در کوه خضر و هفت سال بیتوته کند و بعد می تواند با آب دهانش شفا بدهد. این جوان مذهبی دیگر نمی تواند از نواب بفهمد که در سن نوزده سالگی می تواند یک راهپیمایی راه بیاندازد علیه رضا قلدر پهلوی! این جوان نمی تواند و دیگر آن کشش را ندارد.
پس اول توصیه من این است که این سیستم تغییر پیدا کند. سیستمی که بچه های ما عمده دغدغه شان این نباشد که جلسه آنها باحال باشد و روی باند و صوت مداح آنقدر فکر کنند که برای محتوا و گوش دادن به منبر فکر نکنند. منبری ما هم آنقدر که در فکر است چطور به گریه بیاورد و جلسه به حال بیاید در فکر آن باشد که برای تحریک عزم انقلابی و اراده مجاهدانه دینی و بالا بردن افق و آرزوهای بچه های معنویت گرا حزب اللهی تلاش و پیگیری کند!
الان غصه ها و دغدغه ها و آرزوهای این بچه ها از چارچوب یک هیئت بیرون نمی رود، در حالی که بچه انقلابی آخر الزمانی در این دوره باید افق دیدش این باشد که من امروز در رشت مثلاً در جنبش بیداری مصر چه تأثیری داشته باشم. من می خواهم بگویم کدام یک از هیئت های ما به نام مظلومین بحرین یک مجلس توسل قشنگ گرفته است؟ گرچه هیئت های ما در انجام نوع مراسم و نوعی مداحی ها دچار آسیب است و این را بسیاری از بزرگان به حق به نقد کشیده اند اما من الان این آسیب شناسی را در مدل حرکتی هیئت های مذهبی لازم و ضروری می بینم که آیا نوع ماهیتی را که هیئت های مذهبی گرفته اند متناسب با انقلاب اسلامی هست که به پشتوانه خون شهدا و صلحا و بزرگان ایجاد شده است؟
حجت الاسلام والمسلمین مهدوی
مصاحبه با هفته نامه سردار جنگل
